Esperanto/Kielioppi (Zamenhof)

PLENA GRAMATIKO DE ESPERANTO (el Fundamenta Krestomatio de Zamenhof)

ESPERANTON KOKO KIELIOPPI (Zamenhofin Fundamenta Krestomation mukaan)

A. Alfabeto.

A. Aakkoset.

Aa, Bb, Cc, Ĉĉ, Dd, Ee, Ff, Gg, Ĝĝ, Hh, Ĥĥ, Ii, Jj, Ĵĵ, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Ŝŝ, Tt, Uu, Ŭŭ, Vv, Zz.

Rimarko. Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.

Huomautus. Kirjapainot, joilla ei ole kirjaimia ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ ja ŭ, voivat niiden asemesta käyttää merkkejä ch, gh, hh, jh, sh, u.

B. Reguloj.

B. Säännöt.

1) Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita (la), egala por ĉiuj seksoj, kazoj kaj nombroj. Rimarko. La uzado de la artikolo estas tia sama, kiel en la aliaj lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas en la unua tempo tute ĝin ne uzi.

1) Epämääräistä artikkelia ei ole; on vain määräinen artikkeli (la), samanlainen kaikissa suvuissa, sijoissa ja luvuissa. Huomautus. Artikkelin käyttö on samanlaista kuin muissa kielissä. Henkilöt, joille artikkelin käyttö tuottaa vaikeuksia, voivat aluksi kokonaan olla käyttämättä sitä.

2) La substantivoj havas la finiĝon o. Por la formado de la multenombro oni aldonas la finiĝon j. Kazoj ekzistas nur du : nominativo kaj akuzativo; la lasta estas ricevata el la nominativo per la aldono de la finiĝo n. La ceteraj kazoj estas esprimataj per helpo de prepozicioj (la genitivo per de, la dativo per al, la ablativo per per aŭ aliaj prepozicioj laŭ la senco).

2) Substantiiveilla on pääte o. Monikon muodostamiseksi lisätään pääte j. Sijoja on vain kaksi : nominatiivi ja akkusatiivi; jälkimmäinen saadaan nominatiivista lisäämällä pääte n. Muut sijat ilmaistaan prepositioiden avulla (genetiivi de- sanalla, datiivi al -sanalla, instrumentaali (ablatiivi) per -sanalla, tai muilla prepositioilla merkityksen mukaan).

3) La adjektivo finiĝas per a. Kazoj kaj nombroj kiel ĉe la substantivo. La komparativo estas farata per la vorto pli, la superlativo per plej; ĉe la komparativo oni uzas la prepozicion ol.

3) Adjektiivi saa päätteen a. Sijat ja luvut kuten substantiivilla. Komparatiivi muodostetaan sanalla pli, superlatiivi sanalla plej; komparatiivin yhteydessä käytetään prepositiota ol.

4) La numeraloj fundamentaj (ne estas deklinaciataj) estas : unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil. La dekoj kaj centoj estas formataj per simpla kunigo de la numeraloj. Por la signado de numeraloj ordaj oni aldonas la finiĝon de la adjektivo; por la multoblaj - la sufikson obl, por la nombronaj - on, por la kolektaj - op, por la disdividaj - la vorton po. Krom tio povas esti uzataj numeraloj substantivaj kaj adverbaj.

4) Perusluvut (ei taivuteta) ovat : unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil. Kymmenet ja sadat muodostetaan yksinkertaisesti yhdistämällä luvut. Järjestyslukuja osoittamaan lisätään adjektiivin pääte; moninkertaistukseen – pääte obl, murto-osia varten on, ryhmittelyihin – op, jakoihin — sana po. Näiden lisäksi voi käyttää numeraaleja substantiiveina ja adverbeina.

5) Pronomoj personaj : mi, vi, li, ŝi, ĝi (pri objekto aŭ besto), si, ni, vi, ili, oni; la pronomoj posedaj estas formataj per la aldono de la finiĝo adjektiva. La deklinacio estas kiel ĉe la substantivoj.

5) Persoonapronominit : mi, vi, li, ŝi, ĝi (esineestä tai eläimestä), si, ni, vi, ili, oni; possessiivipronominit muodostetaan lisäämällä adjektiivin pääte. Taivutus on kuten substantiiveilla.

6) La verbo ne estas ŝanĝata laŭ personoj nek nombroj. Formoj de la verbo : la tempo estanta akceptas la finiĝon -as; la tempo estinta -is; la tempo estonta -os; la modo kondiĉa -us; la modo ordona -u; la modo sendifina -i. Participoj (kun senco adjektiva aŭ adverba) : aktiva estanta -ant; aktiva estinta -int; aktiva estonta -ont; pasiva estanta -at; pasiva estinta -it; pasiva estonta -ot. Ĉiuj formoj de la pasivo estas formataj per helpo de responda formo de la verbo esti kaj participo pasiva de la bezonata verbo; la prepozicio ĉe la pasivo estas de.

6) Verbi ei muutu persoonan eikä luvun mukaan. Verbin muodot : nykyaika (preesens) saa päätteen –as; mennyt aika (preteriti) –is; tuleva aika (futuuri) –os; ehtomuoto (konditionaali) –us; kehotusmuoto (volitiivi) –u; perusmuoto (infinitiivi) –i. Partisiipit (adjektiivinen tai adverbinen merkitys) : aktiivi nykyaika –ant; aktiivi mennyt aika –int; aktiivi tuleva aika –ont; passiivi nykyaika –at; passiivi mennyt aika –it; passiivi tuleva aika –ot. Kaikki passiivimuodot muodostetaan esti -verbin vastaavan muodon ja tarvittavan verbin passiivin partisiipin avulla; passiivissa käytettävä prepositio on de.

7) La adverboj finiĝas per e; gradoj de komparado kiel ĉe la adjektivoj.

7) Adverbien pääte on e; vertailuasteet kuten adjektiiveilla.

8) Ĉiuj prepozicioj postulas la nominativon.

8) Kaikki prepositiot vaativat nominatiivin.

9) Ĉiu vorto estas legata, kiel ĝi estas skribita.

9) Jokainen sana luetaan, kuten se on kirjoitettu.

10) La akcento estas ĉiam sur la antaŭlasta silabo.

10) Paino on aina toiseksi viimeisellä tavulla.

11) Vortoj kunmetitaj estas formataj per simpla kunigo de la vortoj (la ĉefa vorto staras en la fino); la gramatikaj finiĝoj estas rigardataj ankaŭ kiel memstaraj vortoj.

11) Yhdyssanat muodostetaan yksinkertaisella sanojen yhdistämisellä (pääsana on lopussa); kieliopillisia päätteitä pidetään myös itsenäisinä sanoina.

12) Ĉe alia nea vorto la vorto ne estas forlasata.

12) Muun kieltosanan yhteydessä ne -sana jätetään pois.

13) Por montri direkton, la vortoj ricevas la finiĝon de la akuzativo.

13) Suuntaa osoittamaan sanat saavat akkusatiivin päätteen.

14) Ĉiu prepozicio havas difinitan kaj konstantan signifon; sed se ni devas uzi ian prepozicion kaj la rekta senco ne montras al ni, kian nome prepozicion ni devas preni, tiam ni uzas la prepozicion je, kiu memstaran signifon ne havas. Anstataŭ la prepozicio je oni povas ankaŭ uzi la akuzativon sen prepozicio.

14) Jokaisella prepositiolla on määrätty ja pysyvä merkitys; jos meidän kuitenkin pitää käyttää jotain prepositiota ja välittömästi ei ilmene, mitä nimenomaista prepositiota meidän pitäisi käyttää, niin silloin käytämme prepositiota je, jolla ei ole itsenäistä merkitystä. Preposition je sijaan voi käyttää myös akkusatiivia ilman prepositiota.

15) La tiel nomataj vortoj fremdaj, t. e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo; sed ĉe diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton fundamentan kaj la ceterajn formi el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo Esperanto.

15) Niin sanottuja vierassanoja, so. niitä, jotka kielten enemmistö on ottanut yhdestä lähteestä, käytetään esperantossa muuttumattomina, niiden saadessa vain tämän kielen kirjoitusasun, mutta saman sanavartalon eri johdannaisissa on parempi käyttää muuttumattomana vain kantasanaa ja muodostaa muut siitä esperanton kielen sääntöjen mukaan.

16) La fina vokalo de la substantivo kaj de la artikolo povas esti forlasata kaj anstataŭigata de apostrofo.

16) Substantiivin ja artikkelin loppuvokaali voidaan jättää pois ja korvata heittomerkillä.